چگونه گیاهان به سنگها آسیب میزنند؟ روش های جلوگیری از آسیب گیاهان به سنگ قبرها
سنگ ها با گذشت زمان تحت تأثیر عوامل مختلفی دچار فرسایش و تخریب می شوند که یکی از مهمترین این عوامل، رشد گیاهان و نفوذ ریشه های آنها است. بسیاری از سنگ های طبیعی که در محیط های بیرونی و در معرض شرایط طبیعی نصب میشوند، در طول زمان در برابر رشد گیاهان آسیب پذیر هستند. این تأثیر مخرب نه تنها در محیط های جنگلی یا کوهستانی، بلکه در محیط های شهری و قبرستان ها نیز مشاهده میشود.
در این مقاله به آسیب گیاهان به سنگ قبرها و روش های جلوگیری از این آسیبها می پردازیم.
روش های آسیب زدن گیاهان و ریشه های آنها به سنگ ها
گیاهان و ریشه های آن ها می توانند از دو طریق به سنگ ها آسیب بزنند:
الف) تخریب فیزیکی سنگ ها توسط ریشه ها
ریشه های گیاهان به دنبال مواد مغذی و رطوبت، درون ترک ها و شکاف های سنگ ها نفوذ میکنند. با رشد تدریجی گیاه و افزایش حجم ریشه های آنها، فشار زیادی به دیوارههای سنگ و ترکهای آنها وارد میشود که در آخر منجر به افزایش و گسترش شکاف ها و شکستگی سنگ میشود. این پدیده در سنگ های طبیعی مانند سنگ مرمریت که بافتی متخلخل تری دارند، بیشتر دیده میشود. در محیط هایی که خاک اطراف سنگ قبر به خوبی زهکشی نشده باشد و رطوبت دائمأ در دسترس باشد، رشد ریشه ها تسریع شده و آسیب به سنگ افزایش می یابد.
ب) تأثیر شیمیایی ریشه گیاهان بر سنگ ها
برخی گیاهان، به خصوص گونه هایی از گیاهان که در خاک های اسیدی رشد میکنند، موادی مانند اسیدهای آلی ترشح
میکنند. این مواد میتوانند با ترکیبات معدنی سنگ واکنش داده و ساختار سنگ را ضعیف کنند. سنگ های آهکی و
مرمریت در برابر این تأثیرات شیمیایی آسیب پذیرتر هستند، زیرا کلسیت موجود در این سنگ ها در برابر اسیدهای گیاهی حل شده و به مرور باعث فرسایش و تخریب سطح سنگ میشود.
شرایط محیطی بر میزان تأثیر و آسیب گیاهان به سنگ ها
شرایط محیطی، به ویژه دما، رطوبت و نوع خاک، تأثیر زیادی بر میزان آسیب پذیری سنگ ها در برابر گیاهان دارند .
رطوبت زیاد: محیط های که رطوبت زیادی دارند رشد سریعتر گیاهان را تسهیل میکنند و باعث میشوند ریشهها بیشتر
درون ترکهای سنگ نفوذ کنند .
تغییرات دمایی: تغییرات شدید دمایی موجب انبساط و انقباض سنگ شده و ترک های جدیدی به وجود می آورند که ورود ریشه ها را آسانتر میکند .
نوع سنگ: سنگ های جنس آنها نرمتر و متخلخل هستند مانند مرمریت بیشتر از سنگ های سخت مانند گرانیت در برابر
نفوذ ریشه آسیب میبینند .
سنگ های مصنوعی به دلیل ساختار مهندسی شده و مقاوم در برابر جذب آب، نسبت به سنگ های طبیعی کمتر در معرض تخریب ناشی از ریشه گیاهان قرار دارند .
روش های جلوگیری از آسیب گیاهان به سنگ قبرها
برای محافظت از سنگ قبرهای طبیعی و مصنوعی در برابر آسیب های ناشی از رشد گیاهان، میتوان از روش ها و
راهکارهای زیر استفاده کرد :
الف) انتخاب سنگ مناسب
استفاده از سنگ هایی که تراکم بالا و مقاومت شیمیایی بالا و مناسب دارند ، می تواند به کاهش آسیب های ناشی از ریشه گیاهان کمک کند. همچنین، استفاده از سنگهایی با سطح صاف و بدون ترک باعث کاهش احتمال نفوذ ریشه ها در سنگ قبرها میشود .
ب) استفاده از پوشش های محافظتی
پوشش های نانو و ضدآب ، سطح سنگ را در برابر جذب رطوبت و رشد گیاهان مقاوم می کنند. این پوشش ها علاوه بر از ورود ریشه ها جلوگیری میکند، از فرسایش شیمیایی سنگ نیز محافظت میکنند.
ج) نگهداری و تمیزکاری منظم
حذف گیاهان هرز، جلبک های و خزه هایی که روی سنگ ها رشد میکنند، از به وجود آمدن ترکهای جدید جلوگیری
کرده و دوام سنگ را افزایش میدهد. این کار به ویژه برای سنگ های قبر لازم و ضروری است تا کیفیت و زیبایی آنها با
گذشت زمان حفظ شود.
د) زهکشی مناسب اطراف سنگ قبر
باید اطراف سنگ قبر به صورت مناسبی زهکشی داشته باشد تا از تجمع آب و رشد بیش ازحد گیاهان جلوگیری شود.
استفاده از مصالحی مانند سنگریزه یا شن در اطراف سنگ قبر میتواند از رشد گیاهان جلوگیری میکند و مانع از نفوذ
ریشه های آنها در سنگ قبر می شود.
نمونه های آسیب ریشه گیاهان به سنگ های قبر
در بسیاری از قبرستان های قدیمی که جنس سنگ های قبر از مرمریت یا آهک هستند، ریشه درختان باعث ایجاد ترکهای
عمیق در سطح سنگ شده اند. برخی از این سنگ ها در اثر فشار زیاد ریشه ها کاملا شکسته و تخریب شده اند. در مناطقی که رطوبت بالایی دارند مانند مناطق شمالی ایران نمونه ای از این موارد بیشتر مشاهده میشود. در این مناطق، جایگزینی سنگ های قدیمی با سنگ قبر های مصنوعی میتواند گزینه ای مناسب برای افزایش دوام و کاهش تخریب باشد.
