آشنایی با شیر سنگی اهالی منطقه بختیاری

آنچه باید در مورد شیرهای سنگی اهالی بختیاری دانست

شیر سنگی یا بردشیر:

شیر سنگی، یا به گفتهٔ اهالی منطقهٔ بختیاری «بردشیر»، تندیس‌هایی از جنس سنگ‌ هستند که در گذشته توسط سنگ‌ تراش‌ های ایل بختیاری در ایران در استان چهارمحال و بختیاری و شمال استان خوزستان به شکل شیر تراشیده می‌شدند و به نشانهٔ شجاعت، دلاوری و ویژگی‌هایی چون هنرمندی در شکار و تیراندازی در جنگ و مهارت در سوارکاری، بر آرامگاه بزرگان قوم خود قرار می‌دادند.

معمولا اندازه شیرهای سنگی قرار گرفته شده بر روی قبرها بستگی به جایگاه متوفی نزد بازماندگانش دارد و ساختار شیرهای سنگی به شکلی است که انتهای دست و پای شیر معمولا بر روی سطحی سنگی گذاشته می‌شود تا برای سر پا ماندن شیر در دل خاک دفن گردد و دستها به شکل حراست به جلو کشیده شده‌اند که البته شیوهٔ تراش شیرهای سنگی نزد قبایل مختلف بختیاری دارای تفاوتهای جزئی با یکدیگر می‌باشند و شمشیر، خنجر یا گرز از جمله نقش‌هایی است که بر روی آنها حک می‌گردد.

در گویش بختیاری به این مجسمه‌ها «برد شیر» گفته میشود. برد شیرها، نماد رشادت، شجاعت، فروتنی و مردانگی است، که همواره از کیاست، فرهنگ و اخلاق خوب انسانی در زاگرس بختیاری، با کمال شجاعت پاسبانی کردند و هدفشان اهتمام نام نیک قوم و تبار خود بوده‌است. هیبت و شکوه این تندیس، یادآور مردانی است که تاریخ پرفراز و نشیب، قومشان را در قالبی اسطوره‌ای با نام خود زینت داده و روی در دل خاک نهفته‌اند. برد شیرها از پهلو، مزین به نقش شمشیر، اسب، تفنگ و تسبیح هستند و بر گرده آن‌ها، مشخصات متوفی نقر می‌شود.
«هنری لایارد»، در کتاب ماجراهای اولیه، آورده:
<<بختیاری‌ها، تندیس و نقش شیر را به روی قبور خوانین و افراد سرشناس نصب یا نقر می‌کنند، تا خاطره سلح‌شوری و جنگجویی آن‌ها، برای همیشه زنده بماند.>>
منطقهٔ بختیاری، سرزمین شیرهای سنگی است. این مجسمه‌های شیری، هنوز در قبرستان‌های قدیمی بختیاری دیده می‌شوند.

شهر هفشجان در گذشته یکی از مراکز مهم شیرتراشی بوده‌است و اکنون تعدادی از سنگ‌تراشهای قدیمی در هفشجان در قید حیاتند. شیرهایی که در قبرستان‌های هفشجان باقی مانده‌است، از زیباترین و خوش‌نقش‌ترین شیرهای سنگی محسوب می‌شوند.
در هنر ایران، شیر همواره با خورشید، به عنوان نماد ملی ایرانیان محسوب می‌شد، که اشاره به ساکن شدن قدرت در خورشید دارد. این جانور، تقریباً در کلیه تمدن‌های خاور نزدیک، به عنوان سمبل قدرت و شجاعت به کار رفته است. قدیمی‌ترین شیر سنگی موجود در استان چهار محال و بختیاری مربوط به دوره صفویه است. بنا به گفته‌ها شیر سنگی یادگار دوران مادهاست.

در تاریخ ساخت این تندیس، اختلاف نظر است. شیر به خاطر خصوصیات بی‌مانندش در فرهنگ اقوام مختلف جایگاه ویژه ای دارد. معانی سمبلیک شیر در ادبیات ملل گوناگون، بیش‌تر نماد پیروزی، قدرت، دلاوری، نجابت، نیروی ماورای انسانی و… بوده‌است. بختیاری‌ها با توجه به این مفهوم و معنا، شیر را به عنوان نماد خود پذیرفته‌اند. در نقوش تخت جمشید، جام‌ها، الواح ساسانی و قالی‌های شکارگاهی، همه‌جا شیر در جدال با دلاوران، نقش بسته است. منشأ شیرهای سنگی و بافته‌های منقش به شیر را، می‌توان در همان سنت دیرین و باستانی جست‌وجو کرد، که در فرهنگ قوم بختیاری رسوخ کرده است.